Bank Account News बचत खाते ही सर्वसामान्यांसाठी आर्थिक व्यवहारांची अत्यावश्यक सुविधा आहे. परंतु बॣअंकांमधील व्यवहार व रकमेच्या मर्यादा निश्चित केल्या आहेत, ज्या ग्राहकांनी समजून घेणं महत्त्वाचं आहे. भारतीय रिझर्व्ह बँक (आरबीआय) व आयकर विभाग यांनी बॣअंक व्यवहारांसाठी विविध नियम ठरवले आहेत, जे वित्तीय पारदर्शकतेसाठी आवश्यक आहेत.
आरबीआयच्या नियमांनुसार बचत खात्यातील रकमेची मर्यादा
आरबीआयच्या नियमांनुसार बचत खात्यात कितीही रक्कम ठेवता येऊ शकते; यासाठी कोणत्याही मर्यादेचं बंधन नाही. परंतु, उच्च मूल्याच्या व्यवहारांवर आयकर विभागाची नजर राहते. बचत खात्यात 10 लाख रुपयांपेक्षा अधिक रक्कम एका आर्थिक वर्षात जमा झाली असल्यास बॣअंकांना व ग्राहकांना याबाबत माहिती देणे बंधनकारक आहे.
आयकर विभागाचे नियम आणि पडताळणी
आयकर विभागाच्या नियमांनुसार:
- दहा लाख रुपयांची मर्यादा: एका आर्थिक वर्षात बचत खात्यात जमा होणारी रक्कम 10 लाख रुपयांपेक्षा अधिक असल्यास आयकर विभागाला याची माहिती मिळते. बॣअंकांना असे व्यवहार आयकर विभागाला कळवणे अनिवार्य आहे.
- कलम 114B अंतर्गत नियम: बॣअंकांना उच्च मूल्याचे व्यवहार ॣआटोमॅटिक्ट(Automatic Transaction Monitoring System) च्या माध्यमातून आयकर विभागाला कळवावे लागतात. यामध्ये फिक्स डिपॉझिट, कर्जसुप्लीच्या(loan application), ५०,००० रुपयांपेक्षा जास्त नगदी व्यवहार, वगैरे समाविष्ट आहे.
- कलम 269ST: एका व्यक्तीकडून एका दिवसात 2 लाख रुपयांपेक्षा जास्त रोख रक्कम स्वीकारणे प्रतिबंधित आहे. याचे उल्लंघन झाल्यास दंड आकारला जातो.
- पॅन कार्ड किंवा फॉर्म 60/61: एका दिवसात ५०,००० रुपयांपेक्षा जास्त रक्कम नगदी स्वरूपात जमा करताना पॅन क्रमांक द्यावा लागतो. पॅन क्रमांक नसल्यास फॉर्म 60/61 भरावा लागतो.
व्यवहारांची माहिती कशी दिली जाते?
बॣअंकांकडून विविध प्रकारच्या आर्थिक व्यवहारांची माहिती गोळा करून ती आयकर विभागाला कळवली जाते. या प्रक्रियेचा उद्देश काळा पैसा रोखणे व करदात्यांची संख्या वाढवणे हा आहे.
- सिस्टीमॅटिक इन्फॉर्मेशन रिपोर्टिंग (SIR): बॣअंक ग्राहकांकडून मिळालेली माहिती विशेष सॉफ्टवेअरद्वारे आयकर विभागाला पाठवतात.
- वित्तीय क्षेत्राचे स्व-निरीक्षण: बॣअंकांसाठी ग्राहकांच्या उच्च मूल्याच्या व्यवहारांवर लक्ष ठेवणे अनिवार्य आहे.
बॣअंक खात्यांची संख्या व वित्तीय समावेशन
पंतप्रधान जनधन योजनेमुळे ग्रामीण भागातील लोकसंख्याही बॣअंक प्रणालीशी जोडली गेली आहे. २०१४ मध्ये सुरू झालेल्या या योजनेमुळे कोट्यवधी लोकांचे बॣअंक खाते उघडले गेले. बचत खात्यांमधील व्यवहारांचे प्रमाण वाढल्यामुळे बॣअंकांवरील जबाबदारीसुद्धा वाढली आहे.
बचत खात्यात जास्तीत जास्त रक्कम ठेवण्याचा विचार
आरबीआयने बचत खात्यात ठेवण्याच्या रकमेसाठी कोणतीही थेट मर्यादा निश्चित केलेली नाही, मात्र व्यवहारांच्या विशिष्ट मर्यादा आणि आर्थिक व्यवहारातील पारदर्शकतेसाठीच्या नियमांमुळे ग्राहकांनी सावधगिरी बाळगणे गरजेचे आहे.
करदेयतेसाठी विचाराधीन महत्त्वाचे मुद्दे
- काळ्या पैशाचा गैरवापर टाळणे: बचत खात्यांमधून होणारे मोठ्या रकमेचे व्यवहार आयकर विभागाला कळवण्याची प्रमुख भूमिका काळा पैसा रोखण्यासाठी आहे.
- टीडीएस आणि करनिर्धारण: मोठ्या रकमेच्या व्यवहारांमुळे ग्राहकांच्या खात्यांवर टीडीएस लागू होतो. या व्यतिरिक्त ग्राहकांना संबंधित उत्पन्नाचा कर भरावा लागतो.
- फॉर्म 15G/15H चा उपयोग: व्याजावर टीडीएस लागू होऊ नये यासाठी ग्राहक 15G/15H फॉर्म भरून सबमिट करू शकतात, परंतु हे फक्त निर्धारित मर्यादांपर्यंतच लागू आहे.
नगदी व्यवहारांवरील निर्बंध
- दैनिक नगदी व्यवहार: एका दिवसात एका व्यक्तीकडून 2 लाख रुपयांपेक्षा जास्त रोख रक्कम घेणे प्रतिबंधित आहे.
- नगदी व्यवहारांच्या तपासण्या: मोठ्या नगदी व्यवहारांवर आयकर विभाग तपासणी करत असतो.
ग्राहकांनी बॣअंक व्यवहार करताना वरील नियमांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे. १० लाख रुपयांच्या वर बचत खात्यात व्यवहार झाल्यास ते उच्च मूल्याचे व्यवहार मानले जातात आणि आयकर विभागाला याची माहिती दिली जाते. पॅन कार्ड, फॉर्म 60/61 आणि संबंधित नियम पाळल्यास कायदेशीर अडचणी टाळता येतात. वित्तीय पारदर्शकता आणि जबाबदारीसाठी हे नियम फायदेशीर ठरतात. त्यामुळे बचत खात्यातील व्यवहारांबद्दल जागरूकता ठेवणे अत्यावश्यक आहे.Bank Account News
